बगरमा उखुखेती आम्दानी गतिलो

फाइल फोटो

रासस बाटसाभार

कञ्चनपुर - नदी तटीय क्षेत्रमा वैज्ञानिक तरिकाले खाली रहेका बगरमा कात्तिके शरदकालीन उखुखेती गरी कञ्चनपुरका किसानले गतिलो आम्दानी लिँदै आएका छन् । बगरमा उखुखेती गर्दै आएका किसानले प्रतिवर्ष दुई करोड बढीको उखु बिक्री गर्दै आएका छन्। पछिल्लो समय उनीहरुले ट्रेञ्च प्रविधिको प्रयोग गरी उखु रोप्दै आएका छन्।

यस प्रविधिबाट गरिएको खेतीमा सिँचाइमा पानीको बचत ६० प्रतिशतसम्म हुने गरेको छ। उखु बाँध्न सजिलो, हावाहुरीबाट कम ढल्ने, रोग किरा कम लाग्ने, उत्पादन बढी हुने र चिनीको मात्रा अधिक हुने भएकाले मिलमा बेच्न लैजाँदा सहजै बिक्री हुने भएकाले किसानले शरदकालीन उखुखेतीलाई बढावा दिन थालेका जनाइएको छ। अन्तरबालीका रुपमा तोरी, मसुरो, आलु र लसुनखेती गरी किसानले दोह्रो आम्दानीसमेत लिँदै आएका छन्।

सामान्य विधिको भन्दा ट्रेन्च प्रविधिबाट गरिएको उखुखेतीमा ३० देखि ४० प्रतिशतसम्म उत्पादकत्वमा वृद्धि हुने गरेको छ। आधुनिक हलोको मद्दतले ट्रेन्च अर्थात् नालीमा उखुलाई रोपिने गर्दछ। यसबाट उखुको बोट र जरा विकसित बढी हुने भएकाले घाम, पानी हावा तथा बाढीलेसमेत असर कम गर्दछ।

सामान्य विधिमा उखु लगाउँदा उमार शक्ति ३० देखि ३५ प्रतिशत मात्रै हुने गरेकामा ट्रेन्च प्रविधिमा उखुखेती गरिएपछि उखुको उमार शक्ति ८० देखि ९० प्रतिशतसम्म हुने गरेको छ। शरदकालीन उखुखेती गर्ने किसानले बढी उत्पादन दिने ०८२७२, सिओ ०२३८, सिओ ०११८,९४१८४ लगायत सात प्रजातिका उखु खेतमा रोपेका छन्। नेपाल रेडक्रस सोसाइटी कञ्चनपुर जिल्ला शाखाले मर्सिकोरको सहयोगमा सञ्चालन गरेको एमरेड परियोजना अन्र्तगत किसानले शरदकालीन उखुखेती गरेका हुन्।

परियोजनाअन्तर्गत विपद् न्यूनीकरण र आर्थिक विकासका लागि मुख्य उपक्षेत्रका रुपमा उखुबाली छनोट गरी सरकारी निकाय, उखु किसान समिति, महाकाली चिनी मिल र एग्रोभेटसँग समन्वय र सहकार्य गरी उखुबालीको विकास र विस्तार गरिरहेको परियोजनाका अधिकृत महेश घिमिरेले बताए।

नदीका बगरमा गत वर्ष ३८ दशमलव ७८ बिघामा उखुखेती गरिएकामा यस वर्ष उखुखेती हुने बगरको क्षेत्रफल विस्तार गरिएको छ। जसअनुसार किसानले यसवर्ष मात्रै ६८ दशमलव ६५ बिघा जग्गामा उखुखेती गरेका छन्। बगरमा शरदकालीन उखुखेती मात्रै १०७ दशमलव ४३ बिघामा पुगेको छ। जसको उत्पादन ३० हजार क्विन्टल बढी हुने गरेको छ । यस वर्ष उखुको उत्पादन बढेर ३५ हजार क्विन्टल पुगेको छ।

ट्रेन्च प्रविधिमा लगाइने उखुखेतीमा बीउमा बचत गर्नका लागि कञ्चनपुकरका किसानले चिप कटर ९आँख्ले० विधिको प्रयोगसमेत गर्न थालेका छन्। उखुको आँख्ला मेसिनको सहायताले निकाली उखुका बोट तयार गर्न नर्सरी बनाइने गरिएको छ।

नर्सरीमा उम्रेका उखुका बिरुवालाई किसानले खेतमा तयार गरेको ट्रेन्चमा निश्चित दूरीमा रोप्ने गर्दछन्। यस विधिबाट उखुको खेती गर्दा थोरै बीउमा धेरै उत्पादन लिन सकिन्छ। “गत वर्ष कात्तिके उखु छ बढी फिट उचाइ भएपछि नदीको बगर संरक्षण भएको छ”, लाझाडीका स्थानीय रामप्यारा चौधरीले भन, “पानीको तीव्र बहावलाई नियन्त्रण गर्न सघाउ पुर्याउनुका साथै जग्गा कटानीको कार्य रोकिएको छ ।” यस वर्ष बगरमा खेती गर्दै आएका किसानले रु तीन करोड बढीको उखु बेच्ने लक्ष्य राखेका छन्।

चिनी मिलमा हालसम्म बगरमा उत्पादित २० हजार क्विन्टल उखु बिक्री भइसकेको छ। अझै धेरै उखु बिक्री गर्न बाँकी छ। बगरमा उखुखेती गर्ने किसानलाई रासायनिक मल, बीउ ढुवानीमा स्थानीय तहसँगको सहकार्यमा परियोजनाअन्तर्गत अनुदान रकमसमेत उपलब्ध गराइएको छ।

उखुको उत्पादन बढ्न थालेपछि सञ्चालित भागेश्वर महाकाली चिनी मिलले क्षमतासमेत वृद्धि गरेका छन्। परियोजनाअन्तर्गत गठन भएका सामुदायिक विपद् व्यवस्थापन समितिमार्फत कात्तिके उखुखेती स्याली, सुनवरा, वनहरा, मछेली, दोदा नदीका बगर र त्यसका तटीय क्षेत्रका जग्गामा हुने गरेको छ । कृषि ज्ञान केन्द्र कञ्चनपुका अनुसार बगरसहितको जग्गामा गत वर्ष पाँच हजार ४०० हेक्टर क्षेत्रफलमा शरदकालीन उखु लगाइएको थियो। जसको उत्पादन ७५ हजार ६०० मेट्रिकटन रहेको छ। यसको मूल्य तीन करोड ७८ हजार रहेको छ । कञ्चनपुरमा ६०० बढी किसान उखुखेतीमा संलग्न रहेका छन्। कैलालीमा भने २३५ हेक्टर क्षेत्रफलमा उखुखेती हुने गरेको छ । यसको उत्पादन १० हजार ५७५ मेट्रिकटन रहेको छ। रासस